Een kind is als een onvolgroeide boom, die, net als een volwassen boom, groeit, zich voedt, zich verdedigt.  Een kind eet, voelt, lijdt, zoekt en vecht net als jij maar in een ander ritme. Een klein kind is vergeleken met jou onwetend, onervaren en lichamelijk zwakker, maar beschikt tegelijk over een intense levenskracht die bij volwassenen al vaak is aangetast.
Dus een kind handelt, reageert en leeft in grote lijnen precies als jij. Tussen jou en de kinderen bestaat geen wezenlijk, maar slechts een gradueel verschil. Kinderen en volwassenen zijn gelijkaardig.  De pedagogische relatie tussen jou en je leerlingen berust op wederkerigheid.
Stel je daarom, voordat je een kind beoordeelt, straft of complimenteert, altijd de vraag eerst: hoe zou ik in zijn plaats reageren? Wat deed ik toen ik zo oud was?
We kunnen alleen opvoeden vanuit waardering. Dat wil zeggen: respecteer de kinderen, al voordat ze jou respecteren, onvoorwaardelijk, belangeloos. En omdat de kinderen ervaren dat je het meent, dat je echt bent, dat je respect authentiek is, kunnen ze ook niet anders dan respect met weder respect beantwoorden.

Je bent groot van gestalte en hebt onbewust de neiging om kleineren als je minderen te beschouwen. Dat is een lichamelijke gewaarwording, te vergelijken met het tegenovergestelde: je wordt duizelig op een balkon, tien hoog. Je bent groter dan je leerlingen; dat kan je het gevoel geven superieur te zijn. Daar moet je je tegen verzetten; dat moet je afleren. En dat kan ook. Begin aan de buitenkant, toon dat je niet boven de kinderen staat:

• Zet je werktafel niet voor maar in de klas.
• Ga alleen staan als dat nodig is.
• Laat kinderen de kring voorzitten. Wacht, net als zij, op je beurt, als je wat wilt inbrengen.
• Doe net als de kinderen mee aan werkstukken, schoolcorrespondentie, schrijf teksten en lees ze voor.

Kortom, leef te midden van de kinderen. Geef je zelf. Lach. Straal warmte uit. Kinderen en volwassenen zijn niet alleen gelijkaardig maar ook gelijkwaardig.
De pedagogische relatie tussen jou en je leerlingen berust op gelijkwaardigheid.

Als een kind niet werkt of zich onbehoorlijk gedraagt, gebeurt dat dan altijd met opzet of zelfs uit kwaadaardigheid? Dat komt inderdaad voor. En dan zit jij met de gebakken peren. Maar dat wil niet zeggen dat een kind altijd en volledig verantwoordelijk is voor zijn handelen. Vergeet niet dat ook jij half werk levert als je hoofdpijn of kiespijn hebt, of last van je maag. En jij kunt je ook opwinden als je het in de teamvergadering moet afleggen tegen je beter gebekte collega, of als je plannen worden afgewezen. De kinderen zijn niet anders.
Als ze je teleurstellen, vraag je dan eerst even af: schort er iets aan, thuis, lichamelijk? Zijn ze door het een of ander uit hun evenwicht?
Probeer er wat aan te doen. En als dat niet lukt, probeer dan tenminste zo’n kind met wat meer begrip en warmte te benaderen; dat zal meteen ook de sfeer in de klas verbeteren.
Je komt zo tegemoet aan een van de fundamentele menselijke behoeften: de behoefte aan relatie.

• De intelligentie van de handen. Dat heeft iemand van wie je zegt: wat zijn ogen zien, kunnen zijn handen maken.
• Motorische intelligentie.De artistieke intelligentie van de kunstenaar.
• De intelligentie van het gezonde verstand.
• De speculatieve intelligentie van de filosoof, de wetenschapper, de uitvinder.
• De sociale intelligentie van politicus en leidinggevenden.Al deze vormen van intelligentie komen, als het goed is, tot hun recht in ons onderwijs.

Hoe organiseer ik mijn onderwijs? Ga bij die vraag uit van de gedachte dat je onderwijstechnieken (bijvoorbeeld: werk, presentatie, instructie, oefening, vertellen) zoveel mogelijk aansluiten bij de onderwijsdoelen. Beknopt geformuleerd: vorm volgt functie. Dat geldt ook voor jouw rol. Aandachtig werkende kinderen bijvoorbeeld, willen liever niet gestoord worden door een praat zieke leraar, of een die voortdurend aanwijzingen geeft, voortdurend controleert of het wel goed gaat. Schenk kinderen ook in dit opzicht je vertrouwen. Kinderen zitten ook niet te wachten op ellenlange uiteenzettingen over onderwerpen die hen niet raken. En korte instructies zijn beter dan lange. Kinderen willen, als het goed is, zo snel mogelijk zelf op onderzoek uitgaan, zelf proberen informatie te achterhalen, zelf regels en wetmatigheden ontdekken (zie 12) en, als ze op problemen stuiten, roepen ze je hulp in. Laat de kinderen met vragen komen. En jij zorgt, waar nodig, voor ordening en samenhang, in samenspraak met de klas of in een les achteraf. Dit wil overigens niet zeggen dat kinderen niet graag luisteren naar mooie verhalen, beeldend voorgelezen en verteld door een bevlogen leraar: geschiedenisverhalen, mythen, bijbel- of koranverhalen, sprookjes, ontdekkingen. Die vertellende leraar willen we juist weer terug. Verhalen in een persoonlijk en gevarieerd taalgebruik zijn een voorbeeld voor de kinderen, kunnen hun taalontwikkeling stimuleren. Bedenk dat voor een aantal kinderen in je klas jij misschien wel het enige goede voorbeeld bent.

Een activiteit die tegen onze natuur ingaat, werk waartoe we worden gedwongen is vermoeiend. Dat geldt voor de kinderen net zo goed als voor jou. Men zegt wel eens dat jonge kinderen hooguit 40 minuten met iets bezig kunnen zijn en zich dan moeten ontspannen.Maar als een kind aan iets werkt dat het als zinvol ervaart, motiverend en inspirerend werk, dan kan het uren doorgaan. Op een freinetschool werken kinderen, uitzonderingen daargelaten, zonder onderbreking van half negen tot half twaalf. Afgezien van oorzaken lichamelijke of geestelijke problemen (zie Principe 3), zijn vermoeidheid, verveling en gebrek aan motivatie een graadmeter voor de onderwijskwaliteit.

• stoelen de leerlingvolgsystemen;
• is de selectie naar het vervolgonderwijs gebaseerd
• worden scholen beoordeeld en in klassementen ingedeeld die op internet verschijnen. Als vindingrijkheid, verantwoordelijkheidsbesef, samenwerken, sociale vaardigheid, creativiteit, gevoel voorkunst, belangstelling voor natuur en wetenschap en historisch besef buiten de meetbare kaders, en nauwelijks een rol spelen bij de beoordeling van kinderen en van de scholen, is de verleiding wel heel groot deze zaken op hun beloop te laten. De school is dan louter taalrekenschool.

• werk dat motiveert omdat het als betekenis- en zinvol wordt ervaren
• gezonde wedijver, gebaseerd op coöperatieve en sociale competitie;
• een spaarzaam gebruik van toetsen;
• een kindvolgsysteem waarbij kinderen niet met elkaar worden vergeleken om vorderingen te meten, maar op eigen waarde en ontwikkeling;
• een kindvolgsysteem dat is gebaseerd op brevetten en portfolio’s.

• de vorming van de mens in het kind;
• de mens van morgen, de individuele en de sociale mens;
• de werknemer die zijn rechten en plichten kent en moedig is genoeg om ernaar te handelen;
• de verstandige mens in het verstandige kind;de zoekende, scheppende mens, de schrijver, de wetenschapper, de musicus, de kunstenaar.